Achtergrond: VIOS Wateringen

Van Garage tot het moNUmentaal Centrum

door Piet van der Valk

Een hoefsmederij was er reeds vóór 1750 op het Plein in Wateringen. Deze staat prominent op de historisch prent ‘Gezigt van het DORP WAATERING. van binne te zien’ van P.C. la Fargue (1729 – 1782). In de travalje werden de paarden beslagen en deze stond rechts voor de Nederlands Hervormde kerk. In 1835 kocht Johannes Lipman de smidse voor de som van ƒ 3.050,=, en vanaf dat moment bleef de familie Lipman van vader op zoon of dochter op het Plein te Wateringen gevestigd. In 1936 werd bij een reconstructie van het Plein de oude smederij afgebroken. Maar we gaan nog even iets verder terug naar de jaren net na de eeuwwisseling. Toen begonnen de broers Jan en Piet Lipman op het Plein naast de Kerk in de oude smederij aan fietsen te sleutelen. In eerste instantie legden zij zich toe op reparaties, later gingen ze ook onder ‘n eigen label fietsen bouwen.
Piet Lipman
In 1913 nam Johannes Petrus Lipman (Jan, 1874 – 1942) de smederij van Van Deursen uit Voorburg over en huwde juni van dat jaar met Cornelia Verlaan. Ongeveer dezelfde tijd gaat zijn broer Petrus Hendricus Lipman (Piet, 1887 – 1973) door met de fietsenzaak en verhuisde in 1917 naar de hoek (toen begin) van de Kerklaan. In dit pand was voorheen een mandenmakerij gevestigd, aan de overzijde stonden de 7 woningen die als ‘de 7 plagen werden aangeduid’. Piet Lipman trouwde in 29 november 1916 met Elisabeth Maria Jansen (1894 – 1984). Zij kregen tien kinderen waarvan er 2 jong stierven. Men bouwde toen naast fietsen ook motorfietsen aan het Plein. Jan en Piet zelf reden in die tijd een stoomfiets, die overigens wel het nodig lawaai veroorzaakte. Jan bouwde later een motorfiets met zijspan voor zichzelf en zijn dochter herinnerde zich de vele ritjes die ze met haar Pa door de streek maakte. Het is ook de tijd van de stoomtram in het Westland en over uitbreiding van het spoor naar Wateringen en Kwintsheul werd toen regelmatig gesproken. In 1916 werd ook de voormalige dokterswoning in de Kerklaan aangekocht, aangepast en in gebruik genomen. Op het pand verscheen de naam V.I.O.S. (Vooruitgang Is Ons Streven). Een naam die men zelf had bedacht en al jaar en dag werd gebruikt. Of er in die tijd verbindingen zijn tussen de Lipmannen en de voetbalvereniging VIOS Den Haag opgericht in 1914, is niet duidelijk. In 1920 werd er weer aangekocht en breidde het bedrijf zich verder in noordwestelijke richting uit. Taxidiensten – groot en klein – was toen de corebusiness. De W.S.M. Westlandsche Stoomtramweg Maatschappij maakte toen definitief bekend dat er geen stoomtram naar Wateringen zou komen. Voor Piet Lipman die zich ook gesteund voelde door de directie van de W.S.M., was dit een directe aanleiding om een verzoek aan het gemeentebestuur van Wateringen te richten om een busdienst van Kwintsheul over Wateringen naar het spoorwegstation Rijswijk te starten. Na de toestemming en een toegezegde subsidie werd op 1 juli 1922 een begin gemaakt. Het werd een groot succes. Zelfs zo dat de Nederlandse Spoorwegen het station Rijswijk omdoopte in ‘Rijswijk – Wateringen’. Het station lag toen namelijk bijna even ver van (nu Oud) Rijswijk als van Wateringen. In 1924 wist VIOS Nootdorp van openbaar vervoer te voorzien. Zes jaar later verleende de Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland toestemming busdiensten te starten van Delft over Den Hoorn naar Schipluiden, Vlaardingerambacht, Kethel en Abtswoude , maar ook naar Nootdorp en Pijnacker. In 1928 was er al weer een garage achter de oude boerderij van Duyvesteijn gebouwd. Het oudste schoolgebouwtje, dat Wateringen kende uit 1730, werd ook ingelijfd. Deze ontwikkelingen voltrokken zich, zeker voor die tijd, in een sneltreinvaart.

Nieuwbouw
Voor onderhoud en stalling van de vele bussen was ruimte nodig en zo verleende Piet Lipman in 1931 architect J.A. Bangert uit Amsterdam de opdracht een garage met drie bovenwoningen te ontwerpen en bij de gemeente Wateringen in te dienen voor bouwvergunning. In 1932 werd een aanvang van de bouw gemaakt van dit expressionistische gebouw. Het toont duidelijke invloeden van de Amsterdamse school, een stijlvorm die in die dagen door veel architecten als inspiratiebron werd gebruikt. De aannemer van het werk is niet bekend, hoewel er in 1934 ene Willem Verkaik het bouwbedrijf VIOS, ook met de betekenis ‘Vooruitgang is ons streven’, in Amsterdam startte, bestaat er geen enkel verband met het bedrijf van Piet. Hij was bevriend met 2 broers van deze architect. Henk Bangert was vlootaalmoezenier in Den Helder, Louis Bangert pastoor. Henk scheef Piet een brief in 1937, om de ‘roode burcht’ in den Helder te komen bekijken. Uit de brief krijg je ook de indruk dat Henk een financieel belang in het bedrijf had genomen. Het fraaie pand in Den Helder werd met 50% van de overige bebouwing op last van de bezetter tijdens de oorlog, net als op andere plaatsen in Nederland, afgebroken. Het gebouw van VIOS in Wateringen staat er gelukkig nog steeds en heeft in 1999 de status van Gemeente monument gekregen.

Het bedrijf bleef groeien
Per 30 september 1932 staakte de WSM met personenvervoer op de stoomtram. Ze kon de concurrentie met de veel flexibelere autobusdiensten niet meer aan. Zelfs de W.S.M. reed in die tijd al wat langer met autobussen, vaak om de afstand tussen de stations voor reizigers te verkleinen. VIOS groeide uit tot een van de grootste particuliere busbedrijven van Nederland in die tijd. Men had uiteindelijk 84 persoonsbussen in bezit. De vakbekwaamheid waarmee Piet Lipman iedere keer weer oplossingen aandroeg om de klanten te blijven bedienen en het bedrijf verder uit te bouwen gaf een zeer groot vertrouwen in VIOS. De 2de wereldoorlog betekende helaas bijna de nekslag voor het bedrijf. De bussen werden voor een deel geroofd en voor het andere deel gevorderd door de Duitse bezetter. In 1941 werden de lokale busdiensten van VIOS door de WSM overgenomen. Dit ging echter niet vrijwillig, maar werd van hoger hand opgelegd. Een deel van het personeel en 4 bussen gingen over naar de W.S.M. Een van die chauffeurs was Andries Loch, een amateur fotograaf en de opa van André Loch. Piet Lipman zat niet bij de pakken neer en nam op zijn beurt in 1941 EDAD uit Wieldrecht in 3 fases over. Daar reed men toen nog wel lijndiensten en in Wateringen legde men zich toe op touringcarritten en vakantiereizen. De oorlog bleef een moeilijke periode, zo stormden op een dag de Duitse soldaten binnen. Zijn vrouw Elisabeth leidde de soldaten af door hen naar boven te verwijzen, waardoor Piet tijd kreeg te ontsnappen. “Gelukkig zag hij er toen echt niet uit als een directeur”, vertelt Hennie van Raaij-Lipman. Piet kon daardoor onopgemerkt naar de overkant van het Plein snellen en verbleef voor enige tijd hoog in de toren van de Nederlands Hervormde Kerk.

Hoe ging het verder
Waar de vele gebouwen van VIOS stonden, zijn nu winkels met bovenwoningen aan het Plein gebouwd. Dit werd in 1996 – 1997 door Forum Invest uit Amsterdam ontwikkeld en door van Mierlo Bouw en Ontwikkeling gebouwd. Op het gemeentelijke monumentale pand uit 1932 na, is bijna alles aan het Plein in Wateringen wat aan VIOS deed denken vernieuwd. Het monumentale pand biedt nu onderdak aan een reisbureau, een dames modezaak en de horecavoorziening Scumpy. Op de plek waar Piet Lipman in 1911 begon, is in de nieuwe winkelstrip reisbureau Travel XL VIOS terechtgekomen dat onder leiding staat van Renate Lipman, een kleindochter van Piet. Er ligt aan de zuidzijde van het reisbureau nog een soort brede poortingang. Piet Lipman noemde het vroeger de ‘Doornbosslob’. Hier staan nog een drietal oude panden die vroeger door VIOS werden gebruikt. In het laatste pand heeft een familie Doornbos gewoond. Het touringcarbedrijf van BAB-VIOS staat onder leiding van de Michel en Brigitte Kortekaas-Lipman, ook een kleindochter van Piet en is nu gevestigd aan de Hoefsmid 5 te Wateringen. Zij runnen het oorspronkelijke busbedrijf dat in 1922 door Piet Lipman werd gestart en hebben dat inmiddels uitgebreid met het – bijna – koninklijke Hofstad Tours. Maar ook het huidige touringcarbedrijf EDAD, gevestigd in Dordrecht, staat onder leiding van Wim Lipman, ook een kleinzoon van Piet. VIOS als bedrijf is op deze manier misschien wel een reizend en rijdend moNUment geworden.

Dit artikel is eerder verschenen in de rubriek ‘De Westlander en zijn moNUment’ van Het Hele Westland en kwam tot stand in samenwerking met de monumentencommissie van de gemeente Westland.