N27 Boerderij Cruijsbrouck
Deze boerderij is in 1821 gebouwd op de fundering van een 16e eeuwse voorganger. Het toegangshek stamt uit de 17e eeuw, toen de familie Tuning eigenaar was en de boerderij verpachtte. De heraldische wapens op de hekzuilen zijn van Gerard Tuning en zijn vrouw Petronella van der Mijl. Deze familie verkocht het boerenbedrijf in 1695 aan stadhouder Willem III en vervolgens verkochten de Oranjes in 1819 de toen inmiddels verwaarloosde boerderij met 40 ha land aan Leendert Vijverberg. Na enkele jaren werd deze afgebroken en vervangen door de huidige boerderij, die sindsdien in de familie is gebleven. De hekpalen zijn in 1931 naar de voorkant verplaatst, toen de Middel Broekweg verbreed werd. In 1971 is het boerenbedrijf gestopt en sindsdien is het gebouw in gebruik als woonhuis en kleinschalig bedrijvencomplex.
Op deze plek staat vermoedelijk als sinds de Middeleeuwen een boerderij. De huidige boerderij is gebouwd in 1821, maar hij heeft dus al enige voorgangers gehad.
De toegang tot het erf wordt verleend door een imposant hek, bestaande uit stevige, gemetselde palen die gekroond zijn met zandstenen beeldhouwwerk. Onder dit beeldhouwwerk bevinden zich wapenschilden. Op de linkerpaal een mannelijk wapen en op de rechterpaal een vrouwelijk wapen. Dit noemen ze ook wel een alliantiewapen.
Het mannelijke schild toont ons een gouden, klimmende leeuw op een blauw veld. Het vrouwelijke toont een gouden, stappend hert, eveneens op een blauw veld. Onder de wapenschilden is de naam van de hofstede vermeld: Cruys – Brouck. Deze naam is overigens steeds weer anders gespeld, onder andere als het minder chique overkomende ‘Kruisbroek’. De toegangspoort is een fraai stuk 17e eeuws werk in barokstijl.
Eeuwenlang heeft deze toegangspoort langs de Middel Broekweg gestaan, dus langs de zijkant van de boerderij. Maar met de aanleg van de provinciale wegen in het Westland, in de jaren dertig, en de benodigde verbreding van de wegen, stond de toegangspoort letterlijk in de weg. In 1931 is de poort daarom verplaatst naar de voorkant van de boerderij, aan de Kruisweg.
Een Afbeelding Uit 1930, Met Het Inrijhek Nog Langs De Onverharde Middel Broekweg. Collectie ErfgoedWestland.nl.
In het kaartboek van Naaldwijk (1620) staat als eigenaar van de hofstede (boerderij) vermeld: Johan Tuningh (elders ook als Tuyningh of Thuning geschreven), woonachtig in Den Haag. Hij was secretaris van Prins Frederik Hendrik, die rond die tijd gestart was met de bouw van het nabijgelegen Lusthof Honselaarsdijk. De boerderij diende voor de verpachting. Niet bekend is of Thuning het ook als zomerhuis gebruikte.
Jaren later, in 1636, maar mogelijk eerder, is de hoeve Cruysbrouck overgegaan van Johan Thuyning op zijn zoon Geraert Thuyning, die advocaat was van de Hove van Holland en raad Ordinaris in de rade en leenhove van Brabant. Deze Geraert treedt op 2 oktober 1646 in de Kloosterkerk in Den Haag in het huwelijk met Pieternella van der Mijll. Van dit echtpaar zijn de wapens op de hekpalen van het inrijhek.
Na de dood van mr. Geraert Thuyningh werd de hofstede op 17 maart 1695 met 41 morgen land verkocht aan Zijne Koninklijke Majesteit van Groot Brittanje, oftewel stadhouder-koning Willem III. Deze was op dat moment al Heer van Naaldwijk en had er al vele bezittingen. De koopsom bedroeg f 20.200
De hofstede is tot het jaar 1818 in het bezit gebleven van de Oranjes. In dat jaar koopt Leendert Vijverberg de boerderij met 46 morgen land (= 39 hectare) voor een bedrag van f 33.300 van de rentmeester Van der Trappen, die optrad namens Koning Willen I.
Vijverberg wilde de oude boerderij vervangen voor een nieuwe, maar er zat nog een pachter op, met een huur die nog enkele jaren doorliep. Maar in 1821 is dan tocht een nieuwe boerderij gebouwd, waar Vijverberg zelf in ging boeren. Sindsdien wonen er Vijverbergen in de boerderij. Door de oprukkende bebouwing kwam het boerenbedrijf in de jaren ’70 van de vorige eeuw in het gedrang. Zoon Peter Vijverberg stichtte een nieuw bedrijf aan de Hoge Noordweg, in de Vlietpolder. Boerderij Cruysbrouck werd verbouwd tot een woonboerderij (aan de voorkant) en in de stal zat aanvankelijk het Tuinbouwmuseum. Na de verhuizing van het museum naar Honselersdijk, werden de ruimtes ingericht als bedrijfspanden.
